Klimaatkaarten

Het klimaat verandert. Hierdoor gaan we te maken hebben met hogere temperaturen en toename in hittegolven, hevigere regenbuien en langer durende droogte. Voor deze drie thema’s zijn kaarten gemaakt om een beeld te krijgen van wat de klimaatverandering voor Leiden betekent. Hierbij is gerekend met het verwachte klimaat voor 2050, het WH50-scenario.

Het wordt warmer

Door de klimaatverandering krijgen we vaker te maken met hittegolven, deze zullen ook langer duren dan we nu gewend zijn. Hete zomers zoals die van 2018 zullen normaler worden. De zomer van 2018 was volgens het KNMI de warmste zomer in drie eeuwen, met maar liefst twee hittegolven. Naast dat het warmer wordt houden gebouwen, wegen en andere verharding warmte vast. Samen zorgt dit ervoor dat het in de stad extra warm kan worden en zo overlast kan ontstaan. Deze overlast wordt hittestress genoemd. Hitte beïnvloedt hoe fit we ons voelen. Extra hitte kan zorgen voor een verslechterde nachtrust, concentratieproblemen, hoofdpijn, uitdroging, oververhitting en verminderde arbeidsproductiviteit. Hittestress kan helaas ook leiden tot meer ziekte bij kwetsbare groepen en zelfs tot sterfte. Hoe je deze hittestress kan tegengaan wordt uitgelegd bij ‘wat kun je zelf doen’.

Kaarten
Kaart 1: Aantal warme nachten 2020 
Kaart 2: Aantal warme nachten 2050 

Wat zie ik op de kaart?
Op de nachtkaarten is het effect van toegenomen hitte tussen nu en 2050 duidelijk te zien. Van de twee kaarten laat de ene kaart zien hoeveel warme nachten er per jaar zijn in ons huidige klimaat en op de andere kaart ziet u het klimaat dat wordt verwacht in 2050. Het aantal warme nachten geeft aan hoe vaak per jaar de nachtelijke temperatuur boven de 20°C blijft. Tijdens dit soort nachten is er sprake van nachtelijke hittestress  en kan het zijn dat je minder goed slaapt en bijkomt van de dag ervoor.

Zoals op  kaart nummer 2 te zien is, neemt in de toekomst het aantal warme nachten behoorlijk toe. De verwachting is dat dit een verdubbeling zal zijn ten opzichte van het huidige klimaat.

Wat doet de gemeente?
De gemeente Leiden  werkt aan het vergroenen en ontharden van de openbare ruimte om zo hittestress tegen te gaan. Groen biedt verkoeling in de zomer, zorgt er voor dat water beter weg kan zakken in de bodem en biedt een fijne woonplaats voor kleine dieren (bijen, vlinders en andere insecten) en vogels. Zo wordt de stad niet alleen mooi groen maar biedt ook verkoeling doordat groen minder warmte vasthoudt. Een groot deel van de stad (zo’n 50 procent) is in eigendom van bewoners en bedrijven. Daarom worden ook zij opgeroepen om aan de slag te gaan met het vergroenen en hittebestendig maken van hun tuin of terrein. De gemeente helpt hieraan mee, bijvoorbeeld via het project ‘Samen aan de Slag’,  waarbij bewoners worden geholpen hun geveltuin te vergroenen. Ook heeft de gemeente een subsidie voor groene daken.

Wat kun je zelf doen?
De woning kan worden aangepast om beter tegen hitte bestand te zijn. Zo zorgt betere isolatie er niet alleen voor dat een woning in de winter warm blijft maar ook dat het in de zomer binnen langer koel blijft. Ook zorgt vergroening in de tuin, op het balkon of op het dak voor een koelere omgeving. Tijdens een hittegolf en nachtelijke hitte kun je je gedrag aanpassen om de hitte dragelijk te maken, zoals door rustig aan te doen en voldoende te drinken. Ook kan je de woning koel houden met bijvoorbeeld ventilatoren, zonneschermen, en door de gordijnen overdag dicht te houden.

Meer weten?
www.huisjeboompjebeter.nl
www.voordewereldvanmorgen.nl/duurzame-blogs/zo-verminderen-we-het-hitte-eiland-effect

Het wordt natter

Door klimaatverandering krijgen we vaker te maken met heftigere, lokale regenbuien. Deze buien kunnen in de stad voor wateroverlast zorgen, zoals water op straat of in woningen. Dit komt omdat het regenwater (bij zo’n hevige bui) niet snel genoeg kan worden afgevoerd door het riool of via de waterwegen en ook niet goed kan wegzakken in de bodem. Want op veel plekken in de stad hebben we te maken met verhard oppervlak. Denk aan de verharde tuinen, stoepen, wegen, gebouwen en parkeerplaatsen.

Door wateroverlast kan er schade ontstaan aan woningen, tuinen en kelders. Ook kan water blijven staan in tunnels en straten, wat invloed kan hebben op de bereikbaarheid van bijvoorbeeld de hulpdiensten en ander verkeer. Als het riool de hoeveelheid water niet meer aan kan dan kan er vervuild water uit het riool op straat terecht komen. Mensen kunnen dan in contact komen met vervuild water. Ziekteverwekkers in het water kunnen de kans krijgen om het lichaam binnen te dringen en een infectie veroorzaken. Gelukkig zijn deze infecties meestal relatief onschuldig en gaan vanzelf weer over. Wat de gemeente hiertegen doet en wat je zelf kan doen lees je hieronder.

Om een beeld te krijgen van wat de hevigere regenbuien voor Leiden betekenen, zijn er berekeningen gedaan. Hierbij is gerekend met verschillende buien en is het effect van deze buien onderzocht.

Wat zie ik op de kaart?

Klik op onderstaande kaarten om te zien wat de gevolgen van vijf verschillende buien voor Leiden zijn:
a. Regenwateroverlast 19_8mm in één uur, de kans op deze bui is 1x in de 2 jaar (huidig riool)
b. Regenwateroverlast 35_7mm in 45 min, de kans op deze bui is 1x in de 10 jaar (nieuwe riool)
c. Regenwateroverlast 70mm in één uur, de kans op deze bui is in 2050 1x per 100 jaar (nu 1x in de 200 jaar)
d. Regenwateroverlast 90mm in één uur, de kans op deze bui is in 2050 1x per 250 jaar (nu 1x in de 500 jaar)
e. Regenwateroverlast 160mm in twee uur, de kans op deze bui is in 2050 1x per 1000 jaar (nu 1x in de 2000 jaar)

Door de klimaatverandering neemt de kans op deze buien toe. Maar een bui van bijvoorbeeld 90 mm in één uur kan dus ook volgende week al vallen. Zo is er in 2011 in Herwijnen (Gelderland) al een bui gevallen van 79 mm in één uur. Op de kaarten kun je zien op welke plekken in Leiden water op straat blijft staan en bij welke panden er een kans is dat er water tegen de gevel aan komt te staan. Hoe donkerder blauw, hoe meer water er op straat kan komen te staan. En in het rood is aangegeven welke panden er worden geraakt door het water bij de gevel. Dit wil niet zeggen dat het water naar binnen loopt. Dat is afhankelijk van de plek waar het water tegen de gevel aan staat en wat de hoogte van de drempel is.

Wat doet de gemeente?
De gemeente houdt tijdens het vervangen van de riolering rekening met hevigere regenbuien, er wordt bij vervanging een rioolstelsel aangelegd dat meer water op kan vangen. Dit riool is alleen niet groot genoeg voor de extreme buien (buien c, d en e, zie hierboven). Een riool aanleggen dat deze extreme buien kan opvangen is vaak niet mogelijk omdat het niet in de ondergrond past. Daarnaast is het vasthouden van regenwater in de bodem juist ook goed om droogte problemen  te voorkomen. Ook wordt tijdens vervanging een nieuw gescheiden riool aangelegd, waarbij schoon regenwater gescheiden wordt afgevoerd van het afvalwater. Zodat er bij een grote regenbui het vuile afvalwater niet op straat komt.Ook kijken we of we bij grootschalige vervangingen de openbare ruimte zo in kunnen richten dat water beter afgevoerd wordt bijvoorbeeld direct naar dichtbij gelegen oppervlaktewater. Of door minder stenige oppervlakten en dus meer groen aan te leggen, zodat het water makkelijker in de bodem kan worden opgenomen.
De gemeente stimuleert ook de aanleg van geveltuinen en vergroenen van straten door middel van het programma Samen aan de Slag. Ook geeft de gemeente een subsidie voor groene daken.

Wat kun je zelf doen?
Het ontstenen van jouw tuin en aanleggen van een geveltuintje zorgt ervoor dat het water beter weg kan zakken in de bodem. Waterberging zoals een regenton kan bijdragen aan het tijdelijke opvangen van water tijdens een regenbui (dat water kan weer worden gebruikt in een drogere periode). Ook groene daken vangen regenwater op, waardoor de piek van een hevige bui wordt vertraagd en wateroverlast kan worden verminderd.

Meer weten?
www.gagoed.nl
www.rainproof.nl
www.huisjeboompjebeter.nl

Het wordt droger

Klimaatverandering leidt tot langere perioden met weinig regen. Droogte heeft op verschillende manieren gevolgen voor de stad. Behalve de effecten op het water in sloten, kanalen en rivieren kan droogte ook zorgen voor een laag grondwaterpeil. De bodem kan door een laag grondwaterpeil op sommige plekken versneld inklinken en dalen, waardoor eventueel schade aan funderingen van gebouwen kan ontstaan.

Funderingstypen

De funderingen van gebouwen zijn van verschillende materialen gemaakt. Afhankelijk van het materiaal kan risico op schade bij een verandering in de grondwaterstand ontstaan. In Leiden zijn drie veelvoorkomende funderingstypen:

– Funderingen op houten palen met betonopzetters of poer. Deze zijn gevoelig voor paalrot als de grondwaterstand erg laag is en ze langere tijd droog staan. Paalrot is het wegrotten van een houten paalfundering doordat er zuurstof bij het hout komt.

– Funderingen op staal. Dit zijn gemetselde funderingen die direct op de ondergrond staan en dus niet op palen. Deze zijn gevoelig voor verschillen in zetting in de bodem. Daardoor kunnen gebouwen verzakken en scheef komen te staan.

– Huizen op betonnen palen. Deze zijn ongevoelig voor een lage grondwaterstand.

Risico’s in Leiden
Het risico voor schade aan funderingen van gebouwen is niet overal hetzelfde. Dit komt door het type fundering, en doordat de kans op bodemdaling niet overal hetzelfde is. De gemeente heeft daarom kaarten laten maken waarin de risico’s inzichtelijk worden gemaakt voor bewoners.
Ook heeft de gemeente archiefonderzoek laten doen naar aanwezige funderingstypen. Hierbij is steekproefsgewijs in bouwtekeningen naar de funderingstypen van 415 gebouwen gekeken. Vervolgens is gekeken naar gebouwkenmerken en welke panden naar verwachting dezelfde fundering hebben. Het onderzoek geeft dus een beeld van hoe de situatie waarschijnlijk is.

Helaas zijn er geen bouwtekeningen meer van panden die voor 1929 gebouwd zijn. Deze bouwtekeningen zijn namelijk verloren gegaan bij de brand van het stadhuis in 1929. Panden die voor 1929 gebouwd zijn werden op houten paalfunderingen of op staal gebouwd. Verwacht wordt dat er in Leiden niet veel panden zijn die een volledig houten paalfundering hebben.

Uit het funderingsonderzoek blijkt dat in de Merenwijk een deel van de panden gefundeerd is op betonnen palen. Ook zijn er panden aanwezig die waarschijnlijk gefundeerd zijn op houten palen met beton opzetters. Dat betekent dat de funderingspaal zowel uit hout als uit beton bestaat. Waarbij het houten deel het diepste zit en daar bovenop staat een betonnen paal. De grondwaterstand moet hier dus dieper zakken om hier voor paalrot te kunnen zorgen. De gemeente is in gesprek met een aantal bewoners van de Merenwijk waar zorgen voor funderingsschade leven om hen eventueel goed door te kunnen verwijzen. Het onderhoud is immers een verantwoordelijkheid van de eigenaar.

Kaarten funderingen

Kaart 1
Kaart 2

Wat zie ik op de kaarten?
De eerste kaart geeft het meest waarschijnlijke type fundering per gebied weer. Met archiefdata is een deel van de funderingen in kaart gebracht. Deze informatie is opgeschaald en gebruikt om een schatting te maken van de rest van de funderingen in Leiden.

De tweede kaart is een overzichtskaart van de kwetsbaarheid van de funderingen per gebied. Hierbij is gebruik gemaakt van de funderingsinformatie van kaart 1 en een grondwatermodel, waarbij berekeningen zijn gemaakt voor de gemiddeld laagste grondwaterstand in de huidige situatie en de gemiddeld laagste grondwaterstand bij langdurige droogte bij klimaatverandering (WH2085-scenario).

Wie is verantwoordelijk?
De gemeente en het waterschap werken nauw samen om het water in de watergangen en het grondwater zo goed mogelijk te beheren.
De gemeente heeft een grondwaterzorgplicht zoals benoemd op deze pagina op de website van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Op grond van deze zorgplicht moeten gemeenten zich zoveel mogelijk inspannen om structurele problemen te voorkomen of te beperken, voor zover deze zich bevinden in openbare ruimte. Zo legt de gemeente bijvoorbeeld drainage-infiltratie systemen, rain gardens, wadi’s en halfverhardingstegels op parkeervakken aan. Ook ondersteunt de gemeente de inwoners zodat zij ook zelf maatregelen kunnen nemen, zoals via Samen aan de Slag. Er kan geen zekerheid gegeven worden over de daadwerkelijke impact van de maatregelen.
Naast de gemeente is het hoogheemraadschap Rijnland verantwoordelijk voor het peilbeheer van het oppervlaktewater, dus ook van de watergangen in de Merenwijk. Het peilbeheer heeft invloed op de grondwaterstand. De verantwoordelijkheid voor het onderhoud van funderingen ligt bij de eigenaar van het pand.

Wat kunt u zelf doen?
U bent zelf verantwoordelijk voor de fundering van uw gebouw. De kaarten op deze pagina kunnen u helpen om risico’s in te schatten. U kunt ook de bouwtekening van uw gebouw raadplegen. De bouwtekening geeft vaak gedetailleerde informatie over de fundering. Ook kunt u maatregelen nemen tegen een lage grondwaterstand, bijvoorbeeld door het verwijderen van tegels in de tuin, het aanleggen van een geveltuin of het afkoppelen van de regenpijp. Zo kan regenwater beter in de bodem zakken en wordt het grondwater beter aangevuld.
Meer weten?
www.gagoed.nl
www.onswater.nl
www.huisjeboompjebeter.nl